· 

Onrechtmatig anders

Het is 13 februari 2020. We zouden een 'goede reis!' berichtje willen sturen naar de versterking die onderweg is in de vorm van Bente en Lennart: twee nieuwe, dappere Tweega dokters die staan te trappelen om in Mangochi aan de slag te gaan. Maar Suwendy doet de deur voor ze open in Meppel waar ze hem opzoeken voor een laatste briefing. Want Suwendy en de kinderen zijn in Nederland, terwijl Annet's hart er die ochtend even mee dreigde op te houden in Zuid Afrika. De stemming is bedrukt. En het huis in Malawi is al twee weken onbewoond.

 

Suwendy, de kinderen, de rest van de familie in Nederland en de vrienden op uiteenlopende plaatsen op de wereld zitten op het dieptepunt van de rollercoaster. Hoewel Annet deze dagen volledig kwijt zal raken, weten haar dierbaren precies hoe kantje boord het is - maar niet wat de uitkomst zal zijn. Wat voor Annet zelf moeilijker is, zijn de dagen van haar ziekbed die ze wel meekrijgt. En de talloze keren dat ze pillen slikt, zorg ontvangt, behandelaars treft en onderzoeken ondergaat waar ze haar eigen geliefde patiënten van zijn levensdagen niet van had kunnen voorzien in de afgelopen jaren. Ze voelt dankbaarheid, maar vaak ook andere emoties.

 

Ze wil de medicijnen waar geen keiharde indicatie voor bestaat weigeren en in haar tas verstoppen, zodat ze ze in Malawi kan gebruiken voor patiënten die er meer baat bij zullen hebben. Ze heeft moeite de woede te onderdrukken die in haar opborrelt in het privé vliegtuig dat is uitgerust als meer dan complete ambulance en waarin ze van Malawi naar Zuid Afrika wordt gevlogen. De enorme zuurstoftanks bevatten voldoende zuurstof om een veel langere vlucht te kunnen maken, terwijl alle ambulances in het district Mangochi samen twee doorgaans lege cilinders moeten delen en patiënten soms simpelweg sterven, omdat ze niet naar het juiste centrum kunnen worden overgeplaatst. Er is ongeloof wanneer de verzekering blijft hameren op de 'indicatie' voor het vliegen naar Nederland per business class. Daar kunnen de stoelen plat in geval van reanimatie, maar bij de enige reanimatie situatie die Annet zelf ooit meemaakte op een vlucht, lag de patient op zijn rug bij de nooduitgang op de grond. Overigens was die afloop goed en kun je dus stellen dat die platgeklapte stoel absoluut geen voorwaarde is voor succesvol reanimeren. De ongelofelijke eisen die expat verzekeraars stellen aan zorg vallen onmogelijk wetenschappelijk te onderbouwen, zijn vreselijk kostbaar, en voor een tropenarts die patiënten heeft zien sterven om kleinere bedragen niet te  bevatten.

 

De hulpverleners in Zuid-Afrika noemen twee reanimaties en een langdurige IC-opname 'een mooie kans' om te leren dat het leven vergankelijk is en dat je uit elke dag alles moet halen en van kleine dingen moet genieten. Maar wij komen net uit onze droom in Afrika, waar wij onze collega's en dorpsgenoten vele malen minder kennis hebben bijgebracht dan ze ons die levenswijsheid al in zwijgzaamheid voorleefden: accepteer wat je niet kunt veranderen en vier het moment - met elkaar. En dat deden we zeker! Doctor Annet en Mister Sandy waren op elke verloving, ieder voetbaltoernooi en menige begrafenis en de verjaardagen van hun kinderen konden uit de hand lopen wanneer de bezoekersaantallen niet meer in de tuin die een half voetbalveld groot was pasten. Wij behandelden de patiënten aan de poort en werden overladen door de verse resultaten van de tuintjes van de dorpsbewoners. Wij waren onderdeel van de gemeenschap.

 

Wij hadden gekozen voor een leven op die plek in de wetenschap dat het met Annet verkeerd kon gaan en dat goede zorg voor een hartpatiënt dan ver weg zou zijn. Voor alle hartpatiënten in Malawi is er niet één cardioloog. Ook niet voor bijvoorbeeld de vele mensen die leven met rheumatic heart disease - een in Europa zeldzaam doch in Afrika enorm veel voorkomend probleem - waarbij de hartkleppen permanent beschadigen door het onbehandeld blijven van bijvoorbeeld een keelontsteking door streptokokken. Verreweg de meeste reanimaties, ook die bij kinderen, slagen niet. Als ze wel slagen is het niet zelden onmogelijk om adequate nazorg te bieden en haalt de patient het alsnog niet. Het gebeurt ook regelmatig dat je er in Malawi voor moet kiezen om niet eens te starten met reanimeren, omdat het zinloos is voor je begint. Bij een acuut ernstig probleem is de kans dus groter dat je het niet redt dan wel. 

 

Vlak na de omslag in onze persoonlijke omstandigheden, moest de hele wereld plotseling goed worden in leven in het moment, in het nu. Het was onwerkelijk om mee te maken hoe de corona crisis ogenschijnlijk werd ervaren. Er waren mensen die een lockdown 'zwaar' noemden, er waren mensen die stiekem toch naar hun werk vluchtten omdat ze de zorg voor de kinderen maar moeilijk wisten te combineren met thuiswerken. Ook werd er een ernstige 'eigen volk eerst' mentaliteit pijnlijk zichtbaar in de internationale samenwerking die op vele vlakken beter had gekund. Hoewel er op sommige plaatsen hard werd (samen)gewerkt om de pandemie in te dammen, was er ook vaak gebrek aan het erkennen van hoe lokale factoren een andere strategie tijdens een globale outbreak noodzakelijk kunnen maken. 

 

Voor ons was lockdown met ons gezin bij opa en oma een godsgeschenk. We deelden de zorg voor de kinderen, terwijl Annet revalideerde en samen tijd doorbrengen was een cadeautje. We leefden immers allemaal nog. Dat relativeert. Zorgen voor je kinderen tijdens het herstellen van twee reanimaties is niet altijd gemakkelijk. Maar Annet heeft nooit de behoefte gevoelt voor ze weg te lopen. Ze was blij dat ze ze eindelijk weer uitgeput zelf naar bed kon brengen na het wekenlang 'vastzitten' op de IC in Zuid Afrika, terwijl de kinderen in Nederland waren. Moederdag was plotseling een beladen feestdag geworden in onze familie.

 

Er kwam een internationale run op mondkapjes, beademingsapparaten en andere medische hulpmiddelen. Er waren hartverwarmende berichten over mensen die massaal hun persoonlijke voorraden naar hun huisarts brachten om ze gezond door de crisis te slepen. En over Hollandse innovators die in een mum van tijd een goedkope beademingsmachine ontwikkelden. Maar tegelijkertijd dreigden wereldleiders oorlogswetten in te zetten om beademingsapparaten voor hun eigen ziekenhuizen veilig te stellen. Anderen volgenden hun egoïstische voorbeeld en sloten grenzen.

 

Evenwel heeft de medische wetenschap nog nooit een virus ontdekt dat zich houdt aan landsgrenzen. En voor de 1,2 miljoen patiënten die op het districtsziekenhuis in Mangochi zijn aangewezen, zijn er 4 IC plekken in een verwijsziekenhuis op 5 uur rijden en een chronisch tekort aan zuurstofgeneratoren. Elke keer dat de stroom enkele uren uitvalt, verliezen we kinderen die het zonder ondersteuning met zuurstof niet redden. Ook vóór corona. Maar daar heb ik de social media in de afgelopen jaren nog nooit roodgloeiend over gezien... En de situatie in de vluchtelingenkampen op de Griekse eilanden is al vele jaren onacceptabel, maar collega's Sanne van der Kooij en Steven van de Vijver krijgen door deze crisis pas deels de verdiende aandacht voor dat lijden. 

 

Ondertussen kopieerde het ene na het na andere land de lockdown. Maar te vroeg, te laat, totaal, met geweld gehandhaafd, intelligent, of in het geheel niet - nergens leek het virus volledig in te dammen te zijn en de economie kreeg onverminderd flinke klappen te verwerken. En terwijl Trump de geldstromen in de zorg nog verder uitkleedde, erkenden vele leiders in Afrika niet dat lockdown een dure keus is die je niet kunt maken als thuisblijven voor je bevolking gelijk staat aan sterven door verhongering. Wanneer je elke dag het geld verdient om je kinderen amper een maaltijd te kunnen geven, dan is thuisblijven geen optie: lockdown is wrong for Africa. In Malawi hield de lockdown dan ook nog geen paar dagen stand. Want de bevolking is vaak wijzer dan politici denken als het aankomt op wat werkt en wat niet. Al wordt die wijsheid vaak als anarchie of ongehoorzaamheid bestempeld. 

 

Er zijn tropenartsen in alle soorten en maten. Met hun eigen interesses. Met hun eigen ontembare motivatie. Met hun eigen dromen - voor zichzelf en voor de wereld om hen heen. Maar waar zij allemaal een raakvlak hebben, dat is in het bestrijden van ongelijkheid. En het groot durven denken in die strijd, zonder geremd te worden door tekorten die gelijkheid ogenschijnlijk in de weg staan.

 

Wanneer het gaat over ongelijkheid, heeft de Engelstalige wetenschappelijke literatuur een genuanceerd onderscheid tussen soorten ongelijkheid. Ze onderscheid inequity van inequalityInequality gaat over kwantificeerbare ongelijkheid. Ik heb meer geld dan mijn kinderen. Mijn vijfjarige kent meer woorden dan mijn driejarige. Maar inequity gaat een stap verder. Hier gaat het om oneerlijkheid of onrechtmatigheid in het verschil. Wanneer je een lagere sociaal economische status hebt door waar je bent geboren, heb je meer kans om suikerziekte te ontwikkelen. Meisjes hebben een grotere kans om vroeg te sterven, omdat ze baarmoederhalskanker kunnen krijgen. Meisjes in ruraal Afrika kunnen baarmoederhalskanker moeilijker voorkomen dan Nederlandse meisjes, omdat ze zelf niet mogen beslissen wanneer ze naar het ziekenhuis gaan, omdat de man meestal de baas is over het condoom of omdat ze niet eens weten dat het bestaat en dat je jezelf ertegen kunt beschermen. Tegen wat je niet kent, kun je geen actie ondernemen. En aan waar je geboren wordt kun je niets doen en ook weinig veranderen. Toch resulteren die zaken in schokkende gezondheidsverschillen.

 

De moeders voor wie Annet met zoveel liefde zorgde, waren dood gegaan onder haar handen. Maar zij werd de halve wereld over gevlogen. Zij kreeg een ICD geïmplanteerd. Zij heeft een thuismonitor op haar nachtkastje staan. En wanneer er maar de kleinste onregelmatigheid in haar hartslag zit, hangt haar kundige elektrofysioloog aan de lijn. Wanneer revalideren moeilijk is, helpt haar betrokken cardioloog haar er doorheen en staat een gespecialiseerde fysiotherapeut aan haar zijde. Maar hebben haar vrouwen in Mangochi ook geen recht op al die lieve en zeer kundige professionals? Hebben zij niet ook het recht om hun kinderen op te zien groeien? Hebben hun kinderen ook geen behoefte aan hun moeder die ze knuffelt wanneer ze hun thuis missen? Inequity.

 

Hoewel we zeker ook oneindig dankbaar zijn voor wat ons is gegeven, werd ons gezin ongewild een instrument in dat waar we tegen strijden. Een tropenarts geeft veel op en neemt risico's om te werken aan het verkleinen van de onrechtmatige, oneerlijke verschillen op al die plekken op de wereld waar ze werkzaam zijn. En de partners, kinderen, families en vrienden van de artsen die daarvoor gaan hebben de moed en de onvoorwaardelijke liefde om hen in die keuze te steunen. Maar hoe goed we integreren, hoe hard we werken, hoezeer we gesteund worden door onze dierbaren, hoe lang we studeren op de lokale taal, hoeveel nieuwe vrienden we maken - we worden nooit echt de gelijke van de mensen die we erkennen als onze gelijke. En dat wringt. Dat voelen we elke dag in het klein. Maar de afgelopen maanden werd het wel heel erg concreet.

 

Dat we risico's nemen om te kunnen doen waar we in geloven, werd het afgelopen jaar al vaker duidelijk voor de Nederlandse tropenartsen gemeenschap. Ik was niet de enige die van de frontlinie op de IC belandde. En we hebben het niet allemaal gered. Dat doet pijn. Maar het versterkte ook de onderlinge verbondenheid van deze bijzondere professionele gemeenschap. Een gemeenschap die mijns inziens juist nu, ten tijde van een pandemie, ook in Nederland zelf enorm veel te bieden heeft. Een gegeven dat vaak over het hoofd werd gezien de afgelopen jaren.

 

Maar laten we niet vergeten dat het moed vergt om te gaan. Mensen zoals mijn Amerikaanse collega Anna, mensen als Bente en Lennart, die in een onmogelijke tijd en onder moeilijke omstandigheden zonder twijfel huis en haard achter laten om verder bouwen aan het overbruggen van de onrechtmatige verschillen in de wereld om hen heen, dat zijn voor mij de helden in dit verhaal. Ik ben al lang geleden gaan houden van de Malawianen. Maar mijn opvolgers kozen voor een land dat ze nog niet kenden. En een plek die hun eigen gezondheid niet kan garanderen. En mensen met wie ze nog geen band hadden. Maar hun intrinsieke motivatie is sterk genoeg om samen een front te vormen. En verder te bouwen. En mensen op te leiden. Die onderhoud en verdere ontwikkeling voor hun rekening zullen gaan nemen. Tot het ravijn van onrechtmatig anders zijn is overwonnen. 

 

En dat geldt voor elke Tweega dokter die met hart en ziel werkt aan de zaak waar wij allemaal voor staan. Laten we juist nu we ook dicht bij huis de angst voelen van artsen om te moeten kiezen tussen mensen in tijden van een dreigend tekort aan middelen, het werk van Tweega Medica mogelijk blijven maken. Want de helden van Tweega staan dagelijks voor deze keuze, want waar zij werken is de curve nog nooit flat genoeg geweest om onder de lijn van de maximale capaciteit te blijven.

 

Lockdown is een voorrecht - hoewel onrechtmatig van aard. En laten we daar geen wroeging over voelen. Daar hebben de mensen in Chimatilo ook geen last van. Laten we zorgen voor elkaar en elk moment samen vieren. En Tweega dokters blijven steunen in hun belangrijke werk. 

Reactie schrijven

Commentaren: 0